Onzeker over jezelf
Als psycholoog ontvang ik regelmatig cliënten die erg onzeker over zichzelf zijn. Zij beschouwen zichzelf als minder geslaagd dan de meeste mensen in hun omgeving. Daardoor durven zij minder van zichzelf te laten zien en trekken zij zich vaak wat terug. Dit heeft een negatief effect op hun werk en hun gedrag naar collega’s, vrienden, familie en hun partner.
Overmatige kritiek en vroege ontwikkeling
Er zijn veel redenen voor de ontwikkeling van gevoelens van onzekerheid en gebrek aan eigenwaarde. Het ontstaan ervan kan al gevonden worden in de vroege jeugd. Kinderen kunnen erg gevoelig zijn voor kritiek. Met name kritiek van belangrijke anderen zoals ouders, broers en zuster of leerkrachten kan gevoelens van afwijzing oproepen. Dergelijke gevoelens belemmeren bijvoorbeeld het uitproberen van gedrag, het zichzelf laten zien en manifesteren van wensen en behoeften.
Omgaan met afwijzing en kritiek
Niet alle kinderen reageren hetzelfde op kritiek en afwijzing. Sommige kinderen zullen daardoor juist recalcitrant en koppig worden. Zij zullen de afwijzing juist gebruiken om te laten zien dat ze wel meetellen. Dit kan een positief effect hebben op hun wilskracht en toekomstige ontwikkeling maar kan ook leiden tot egoïstisch en agressief gedrag.
Te veel aan eigenwaarde
Sommige ouders en grootouders hebben de neiging om hun kinderen alleen maar te prijzen, zelfs voor de meest gewone dingen. Ook als hun kind duidelijk iets niet goed heeft gedaan zullen dergelijke „opvoeders” proberen om de oorzaak daarvan buiten het kind of het gezin te zoeken. Kinderen die opgroeien zonder om te leren gaan met kritiek en straf kunnen zich ontwikkelen als overmatig verwende pubers en adolescenten. En omdat zij gewend zijn om bewonderd te worden kunnen zij juist overmatig gekwetst worden bij afwijzing.
Narcisme
Bovenstaande gewenning om geprezen en bewonderd te worden en extra kwetsbaar te zijn voor afwijzing, staat ook wel bekend als narcisme. Narcisme is niet altijd iets abnormaals maar kan doorslaan in een onvermogen om de waarden en belangen van anderen te willen zien en een te beperkt zelfreflectie. Mensen met een te sterke narcistische persoonlijkheid zijn lastige en veeleisende partners en kunnen daarnaast gemakkelijk voorbijgaan aan de behoeftes en wensen van anderen.
Realistische zelfkennis; ontdek talenten van jezelf en anderen
Als psycholoog denk ik dat het goed is als mensen een juist gevoel van eigenwaarde hebben waarbij zij op zoek zijn zichzelf te verbeteren maar daarbij ook oog hebben voor de behoeften van anderen. Iedereen heeft talenten en goede eigenschappen naast minder sterke punten. Voor elkaar kunnen we de spiegel zijn die laat zien waar we goed in zijn en waar we in kunnen verbeteren.<
Kritiek en complimenten leren geven en ontvangen
Je talenten leer je kennen doordat anderen je een compliment geven maar ook omdat anderen je wijzen op minpuntjes. Het zou goed zijn als we op jonge leeftijd al leren om te gaan met het ontvangen en geven van kritiek en complimenten. Niet alleen van ouders maar ook van leeftijdgenoten en leerkrachten. Hier ligt primair een taak van het onderwijs omdat ik vrees dat veel hedendaagse ouders vaak te onrealistisch positief of negatief zijn bij het beoordelen van hun kinderen. Realistisch complimenteren en bekritiseren van kinderen door belangrijke volwassen en eigen leeftijdgenoten lijkt dan ook een belangrijke voorwaarde voor het voorkomen van latere gevoelens van onzekerheid en gebrek aan eigenwaarde maar ook van narcistische en egoïstische trekken.